Dag van het Familiebedrijf: een avond vol inspiratie
Op dinsdag 1 oktober ging naar goede gewoonte de Dag van het Familiebedrijf door. De Gentse Handelsbeurs was het toneel van een avond vol inspiratie voor bedrijfsleiders en bestuurders van familiebedrijven. En dat mag u letterlijk nemen. Twee hoofdthema’s stonden op de agenda. Als starter wijdde keynotespreker Fons Van Dyck de aanwezigen in in het geheim van de onsterfelijke onderneming, naar zijn gelijknamige boek. Het tweede deel van de avond draaide rond de governance van familiebedrijven. Professor dr. Anita Van Gils presenteerde de resultaten van het onderzoek dat IFB liet uitvoeren naar de Raad van Bestuur en de Raad van Advies binnen familiebedrijven. Dit werd meteen geïllustreerd aan de hand van vier getuigenissen. Presentatoren van dienst waren Hanne Decoutere en Wim De Vilder, gesteund door een vrolijke Luc Haekens, die de gasten met een amusant filmpje introduceerde. Na dit interessante programma namen de aanwezigen de gelegenheid te baat om ervaringen en inzichten uit te wisselen tijdens een heerlijk walking dinner.
De onsterfelijke onderneming
Met een klepper als Fons Van Dyck als keynotespreker nam de Dag van het Familiebedrijf meteen een vliegende start. De auteur van De onsterfelijke onderneming was de geknipte persoon om de aanwezigen het antwoord te geven op de vraag “Hoe kan uw onderneming overleven in deze disruptieve tijden?” Een onderneming moet volgens Fons 4 functies vervullen om succesvol te kunnen zijn én blijven. Deze functies zitten vervat in het AGIL-paradigma van Talcott Parsons: Adaptation, Goal attainment, Integration en Latent pattern maintenance. De eerste functie, Adaptation, is tweeledig: een onderneming moet zich kunnen aanpassen aan zijn omgeving, maar moet tegelijkertijd ook de omgeving aan zich kunnen aanpassen. Darwin in business, zeg maar. Met goal attainment moet een onderneming doelen stellen en nastreven met een eenduidige strategie op de lange termijn. Naast deze twee externe functies zijn er ook twee interne functies. Zo is het belangrijk dat je als onderneming de neuzen steeds in dezelfde richting laat wijzen. Dit is de functie van integration. Als laatste is er latent pattern maintenance, het in stand houden van bepaalde patronen. Denk: identiteit, cultuur en waarden van een onderneming.
Tot zover de theorie. Maar wat is nu het geheim voor een onsterfelijke onderneming? De uitdaging bestaat volgens Fons erin om een voortschrijdend evenwicht na te streven tussen de noodzaak om te veranderen en de noodzaak om de stabiliteit en continuïteit te bewaken. Heel adaptief zijn aan veranderende omgevingen, maar leiderschap, strategie en waarden stabiel houden.
Het valt op dat de cases in Fons’ boek allemaal familiebedrijven zijn. “De cases zijn puur gekozen op basis van intuïtie,” aldus Fons. “Familiebedrijven zijn op dat vlak meer bezig met de lange termijn. Waar komen we vandaan, waar staan we vandaag en waar willen we naartoe? Niemand wil de generatie zijn die het licht van het familiebedrijf uit doet.”
“Dat klopt,” treedt Michel Moortgat, CEO van Duvel Moortgat, Fons bij. “Ons bedrijf is continu in verandering, maar sommige zaken moeten stabiel zijn. De familie is een factor van stabiliteit.” Patrick De Schutter, co-gedelegeerd bestuurder van het IFB en partner bij KPMG, bevestigt de waarde van de bedrijfscultuur. “Cultuur is immaterieel en als dusdanig een moeilijk begrijp. Het is nochtans wel de cultuur die definieert waar de onderneming voor staat. Het is bovendien één van de meest determinerende verschilfactoren tussen een familiebedrijf en een niet-familiebedrijf: het stewardship. We zijn er als behoeders om de erfenis van de voorgangers (liefst versterkt) door te geven.”
Governance: hoe doen top familiebedrijven het?
Het tweede luik van de Dag werd gewijd aan governance in familiebedrijven. In dit kader liet het IFB een onderzoek uitvoeren waarin werd gepeild naar de status van Raden van Advies en Raden van Bestuur in familiebedrijven. De resultaten zijn, in vergelijking met het gelijkaardig onderzoek dat in 2003 werd uitgevoerd, op zijn minst positief te noemen. “We hebben vastgesteld dat 65% van de bedrijven de Code Buysse toepast,” aldus Jozef Lievens, co-gedelegeerd bestuurder van het IFB. “Dat is een spectaculaire vooruitgang, in vergelijking met 25 à 30% in 2003.”
Het valt bovendien op dat de Raden van Bestuur vaker samengesteld worden met externe bestuurders. Waar vroeger één op vier bestuursleden extern waren, is dat cijfer nu bijgesteld naar één op drie. De selectie van de bestuurders verloopt daarenboven professioneler. Daarnaast heeft het onderzoek blootgelegd dat de Code Buysse niet aan zijn doelstelling voorbijschiet. Met een gemiddelde van 4 vergaderingen per jaar, en een gemiddelde duur van 3,6 uur per vergadering kunnen we echt van actieve Raden van Bestuur spreken. Precies wat werd beoogd met de Code Buysse.
“Er is een gestage vooruitgang in de governance van familiebedrijven,” gaat Jozef verder. “De laatste 15 jaar is er een belangrijke weg afgelegd. Instrumenten als de Code Buysse hebben hierin een belangrijke rol gespeeld. Toch is er op bepaalde vlakken nog ruimte voor verbetering. Zo zijn comités nog onderbenut. 85% van de bevraagde familiebedrijven heeft geen comité.”
Na deze algemene conclusies besprak professor dr. Anita Van Gils, lector familiebedrijven aan de Hogeschool Windesheim, de resultaten van het onderzoek in detail. Deze resultaten vormen de basis van een publicatie van het IFB, die binnenkort verschijnt.
Je eigen zwaktes compenseren met andere mensen
Een eerste voorbeeld van governance in een familiebedrijf is Brouwerij De Brabandere. Met Bert De Brabandere staat momenteel de vijfde generatie aan het roer van het familiebedrijf met 85 werknemers. Vrij snel nadat Bert CEO werd voelde hij de nood aan een klankbord. “Na een aantal jaren van veranderingen binnen het bedrijf, had ik nood aan iemand die me uit het operationele trok.” Hij besloot een Raad van Advies in het bedrijf te installeren.
“We krijgen heel veel vragen van jong talent dat ‘wijze raad’ nodig heeft,” bevestigt Conny Vandendriessche, managing director bij Stella P. “Ze hebben expertise en een klankbord nodig.”
Dr. Judith van Helvert, lector aan de Hogeschool Windesheim, ziet ook andere redenen om de stap naar een Raad van Advies te zetten. “Het kan fijn zijn als je mensen aan je bindt die als coach voor je kunnen optreden. Het kan soms eenzaam voelen aan het hoofd van een onderneming. Daarnaast kan de Raad van Advies een mooie rol zijn voor de vorige generatie om langzaam afstand te nemen. Je blijft geïnformeerd, maar je loopt de nieuwe generatie niet dagelijks voor de voeten.”
“Dat was bij ons inderdaad het geval,” pikt Bert in. “Ik wilde dat papa er sowieso bij was. Daarnaast was ik op zoek naar een mooie symbiose. Het is belangrijk je eigen zwaktes te compenseren met andere mensen.” “Daarvoor bekijken we eerst welke competenties al in de onderneming aanwezig zijn,” licht Conny toe. “Zo zien we welke competenties ontbreken. Die kunnen we dan extern zoeken.”
Objectivering van de besluitvorming
Terre Bleue was zich reeds twintig jaar geleden bewust van het belang van goede governance binnen het bedrijf. In het mode- en retailbedrijf is met CEO Peter Perquy momenteel de derde generatie aan zet. Kort voor 2000 besliste Dirk Perquy, huidig familiaal voorzitter van de Raad van Bestuur en toenmalig CEO, zijn Raad van Bestuur te activeren en externe bestuurders te benoemen. Terre Bleue was de Code Buysse dus ver vooruit. “We zijn een marketinggedreven bedrijf en hadden competenties in die richting nodig. Daarom trokken we onder andere Philippe Naert aan, professor emeritus aan UFSIA en INSEAD, om ons te versterken.”
De waarde van de Raad van Bestuur of Raad van Advies ziet Dirk onder meer in de objectivering van besluitvorming onder de impuls van externen. “Bij opvolging word je bijvoorbeeld altijd geconfronteerd met ‘eigen kind mooi kind’, of net omgekeerd. Met een Raad van Bestuur kan je dit proces objectiveren.”
Jean-Pierre Verbeken, Hoofd Ondernemingen bij ING, treedt Dirk bij. “Het belang van een competente Raad van Bestuur of Raad van Advies is niet te onderschatten. Zo kan de raad van bestuur een goed klankbord zijn, maar ook een goeie challenger. Dat is onder meer een belangrijk aspect bij kredietbeoordeling. Is het investeringsproject of de overname wel goed doordacht? Hierin is een belangrijke rol weggelegd voor de Raad van Bestuur.”
Tot de kern komen
Ook Bristol, het Limburgs retailbedrijf, is heel bewust bezig met governance. Elise Vanaudenhove (derde generatie) nam er eind 2017 de fakkel over van de externe CEO. Hiermee kwam er na een lange periode opnieuw een familielid aan de leiding van het familiebedrijf, en dat was een bewuste beslissing. “Op het moment dat een bedrijf zichzelf moet heruitvinden is het heel belangrijk dat je heel goed de mensen en de cultuur begrijpt,” verklaart Elise.
Toch was een jaar na haar aantreden de toekomstvisie van de familie onduidelijk. Dat was de start van een traject waarin de familiale governance geprofessionaliseerd werd. “We hielden een enquête bij de familie. Daaruit selecteerden we 5 stellingen die we steeds verder bijschaafden in het Familieforum. Deze stellingen zullen nu vertaald worden in een familiecharter.” Ondertussen werd ook een Familieraad aangesteld, samengesteld uit vertegenwoordigers van de verschillende familietakken. Zij bereiden het 3-maandelijkse Familieforum voor. Dat forum dient om de familie te informeren over het reilen en zeilen van het bedrijf. Daarnaast is er de Raad van Bestuur, samengesteld uit 4 externe en 4 familiale bestuurders. De voorzitter van de Raad van Bestuur is een externe bestuurder. “Dat hebben we zo bepaald. Als de CEO familie is, dan moet de voorzitter een externe bestuurder zijn, en omgekeerd,” aldus Elise.
Bristol is er een inhoudelijke evolutie in de vergaderingen van Raad van Bestuur. “De Raad van Bestuur heeft ons geweldig gechallenged, waardoor ons rapportagesysteem en de controle over de processen indrukwekkend vooruit is gegaan. Nu gaan onze vergaderingen echt over strategie, we kunnen tot de kern komen. Cijfers worden soms zelfs niet besproken.”
Dat is een algemene tendens, beaamt Patrick De Schutter. “Waar vroeger de Raad van Bestuur 60 à 70% van zijn tijd besteedde aan het bespreken van cijfers, is dat nu gereduceerd tot 10 à 15%. De focus ligt vooral op strategie, wat in het steeds veranderende klimaat niet onlogisch is.”
De goeie governance is de governance waarmee iedereen kan leven
De laatste sterke getuigenis van de Dag draaide rond Alcopa. De gediversifieerde investeringsholding rond de familie Moorkens telt vandaag 2 200 personeelsleden en heeft een omzet van 1,6 miljard euro. Momenteel staat de derde generatie er aan het roer.
Doorheen de jaren werkte de familie een governance op eigen maat uit. Het fundament van deze governance is dat de familie in alles een geheel is. “We zijn van bij het begin afgestapt van het familietakkensysteem,” licht Philippe Moorkens, voorzitter van de Familieraad en familiaal bestuurder toe. “We willen één familie zijn en blijven. Daarom zetelen in de aandeelhoudersvereniging ook aangetrouwde familieleden. Wij noemen dat ‘toegevoegde waarde’.”
De familiale governance is duidelijk: de familiale aandeelhouders verkiezen de Familieraad. De Familieraad kiest op haar beurt een voorzitter, die in naam van de familie zetelt in de raad van bestuur.
“Alcopa is een familiebedrijf dat prachtig illustreert dat governance geen keurslijf is,” bevestigt Jozef Lievens, co-gedelegeerd bestuurder van het IFB. “Ze hebben maatwerk gemaakt van governance in functie van de noden van de familie.” En dat is belangrijk. “Een succesvol familiebedrijf heeft 3 aspecten: groeien, goed omgaan met (intern en extern) talent en familiale eenheid. De Familieraad is een nuttig vehikel om eenheid te creëren.”
“De goeie governance, dat is de governance waar iedereen mee kan leven,” besluit Philippe.
Na deze interessante uiteenzettingen was er stof genoeg om na te praten tijdens het walking dinner. Het werd een gezellig netwerkmoment waar ervaringen en inzichten werden uitgewisseld. Alweer een geslaagde editie van de Dag van het Familiebedrijf!
Benieuwd naar een impressie van de Dag?