Invoering vermogensbelasting bedreigt continuïteit familiebedrijven

De laatste jaren is het idee om grote vermogens te belasten weer opgedoken in politieke en economische debatten. Om dit idee te rechtvaardigen worden twee factoren vaak aangevoerd. Ten eerste is de vermogensongelijkheid sinds het midden van de jaren 1980 toegenomen en is de verdeling van het vermogen geconcentreerder dan die van het inkomen. In België bezitten – volgens een studie van de Nationale Bank van België (NBB) – de 10 procent rijkste huishoudens 55 procent van het totale nettovermogen. Ten tweede heeft de opeenvolging van crisissen, van de financiële crisis tot de energiecrisis, de dringende nood aan overheidsontvangsten versterkt.

Naar aanloop van de aankomende verkiezingen kan het dan ook niet verbazen dat partijen aan de linkerzijde in hun verkiezingsprogramma’s voorstellen lanceren voor hogere belastingen voor de meer vermogenden. Zowel Groen als Vooruit pakten uit met hun voorstellen voor een ‘vermogensbelasting’. De PVDA paste haar eerdere ‘miljonairstaks’ aan, en ook de PS gaf al aan geld te willen halen bij de rijken. De verschillende voorstellen variëren in tarieven, gaande van 0,3 procent tot 3 procent, en in de vermogensgrens waarboven de taks van toepassing is, van 1 tot 5 miljoen euro.

Deze voorstellen zijn in tegenspraak met de trend in de OESO-landen die geleidelijk hun belasting op grote vermogens hebben afgeschaft. Van de twaalf landen die een dergelijke belasting invoerden in 1990 zijn er vandaag nog slechts drie landen met dit type van belasting: Noorwegen, Spanje en Zwitserland. Regeringen stelden de doeltreffendheid van de belastingen in vraag uit vrees voor gedragsreacties van de belastingplichtigen in de vorm van belastingontwijking en -ontduiking. Bovendien genereerde de belasting lage ontvangsten en hoge administratieve kosten, noteerde het Federaal Planbureau. In het kader van de doorrekening van de verkiezingsprogramma’s anticipeerde het Federaal Planbureau op de verschillende voorstellen van politieke partijen voor de invoering van een belasting op grote vermogens.

“Er is zeker plaats voor een grondige hertekening van onze fiscaliteit, maar de voorgestelde miljonairstaksen zijn een gevaarlijke illusie”, zegt Bart Van Craeynest, hoofdeconoom van Voka. “De huidige voorstellen vertrekken van de verkeerde uitgangspunten, hanteren in bepaalde gevallen totaal overtrokken cijfers en negeren vooral de realiteit van ons belastingstelsel.”

Die realiteit is dat – anders dan het geschetste beeld als zou ons land een belastingparadijs zijn voor kapitaal en/of vermogens – dit helemaal niet klopt. De belastingen op kapitaal zijn in ons land wel heel gevarieerd, merkt Van Craeynest op. “België is een van de weinige landen zonder belasting op meerwaarden, maar anderzijds hebben we samen met Frankrijk de hoogste belastingontvangsten uit erfenisrechten. Daarnaast zijn er onder meer nog de roerende voorheffing en de effectentaks. Volgens de Europese Commissie haalt België de derde meeste ontvangsten uit allerlei belastingen op vermogen in Europa, na Luxemburg en Noorwegen.” Vermogen wordt in België namelijk al op veel andere manieren belast: via de roerende voorheffing op intresten en dividenden, de erfbelasting, effectentaks, registratierechten bij de aankoop van een huis, de onroerende voorheffing op een huis, enzovoort.

De ontvangsten uit een vermogensbelasting zouden aardig kunnen tegenvallen. Van Craeynest berekende dat over alle Europese landen die ooit een vermogensbelasting hadden, die vermogensbelastingen gemiddeld 0,18% van het bbp opleverden. In de Belgische context zou dat vandaag overeen komen met 1 miljard euro. Terwijl bepaalde partijen, zoals PVDA, menen dat ze gemakkelijk 8 miljard euro zouden ophalen. Bart Van Craeynest: “In vergelijking met het huidige begrotingstekort van 27 miljard en de miljardenfacturen die liggen te wachten aan pensioen- en zorguitgaven, voor rentelasten en defensie, zou het meteen duidelijk moeten zijn dat vermogensbelastingen geen oplossing kunnen zijn voor onze financiële uitdagingen.”

Dat die financiële uitdagingen er zijn, erkent ook econoom Peter De Keyzer (Growth Inc.). “De overheden in België hebben geen probleem aan de inkomstenzijde, wel aan de uitgavenzijde. Een vermogensbelasting lost niks op: het begrotingsprobleem zal niet verdwijnen én ondernemerschap wordt ontmoedigd”, klinkt het. De Keyzer waarschuwt ook dat een vermogensbelasting wordt voorgesteld als iets voor de allerrijksten.” In werkelijkheid is elke vermogensbelasting een paard van Troje, om vroeg of laat iedereen nog meer te belasten op alles wat ze bezitten.” Fundamenteel vindt de econoom het onrechtvaardig om belastingen te betalen omdat je geld verdiend hebt. “Er is al belasting op betaald. Het is onfair en vernietigt initiatief en ondernemerschap. Mensen werken, ondernemen en sparen niet voor de overheid. Ze bouwen vermogen op voor hun kinderen, familie en naasten. Wat geeft de overheid het recht om familievermogen aan te slaan?”

De politieke partijen gaan nogal vlot voorbij aan het feit dat veel kapitaal als geïnvesteerd vermogen in bedrijven zit. Zeker bij familiale ondernemingen zou een vermogensbelasting wegen op de continuïteit van familiale vennootschappen en de liquiditeit. Peter Meeuwssen, advocaat en partner bij Moore: “Een vermogenstaks zal uiteraard een impact hebben op familiebedrijven. Hoe zal men dat berekenen? Bovendien zal de discussie over wat een actieve vennootschap precies is, ook weer opwaaien. Er zijn immers verschillende structuren, er zijn patrimoniumvennootschappen, managementvennootschappen, hoe zullen deze worden behandeld?”

Idem bij een meerwaardebelasting. “We krijgen daar vragen over van familiale ondernemers”, zegt Meeuwssen. “In het (gekelderde, red.) plan van Vincent Van Peteghem was er sprake van een zogeheten nulmeting. Alleen wie gaat die nul zetten? Wat als de familie niet de mogelijkheid heeft om de belasting te betalen? En wat met de waardering? Als niet alle familiale takken operationeel betrokken zijn, is dat vaak al een erg lastige oefening. Als je daar ook nog eens een taks oplegt, wordt het helemaal moeilijk.”

Ook het tijdstip speelt een rol, zegt Peter Meeuwssen. “Vanaf welke datum voer je zoiets in? Stel dat men zegt vanaf januari 2025, dan creëer je een hevige disruptie op de markt. Ik kan me goed voorstellen dat bepaalde ondernemers nog snel zullen willen verkopen, om de taks te ontlopen. Maar aan de kant van de kopers weet men dat natuurlijk ook, waardoor het loont om te wachten, tot wanneer de verkoopprijs is gedaald. Alle plannen blinken uit in een waas van ongenuanceerde ideetjes. Ik hoop dat men goed beseft wat men organiseert en doordacht tewerk gaat.”